Phishing: Hiểm họa ngầm trong thế giới mạng

Hiện nay khi mọi hoạt động từ giao dịch ngân hàng, mua sắm trực tuyến đến trao đổi thông tin cá nhân đều diễn ra trên mạng internet, bảo mật thông tin trở thành một vấn đề cấp bách. Bên cạnh những tiện ích mà công nghệ mang lại, người dùng cũng phải đối mặt với nhiều nguy cơ tiềm ẩn, trong đó có Phishing – một hình thức tấn công mạng tinh vi và ngày càng phổ biến. Vậy Phishing là gì? Hoạt động như thế nào và làm sao để phòng tránh? Hãy cùng Việt Tuấn tìm hiểu chi tiết hơn về hình thức tấn công mạng này nhé!

Phishing là gì?

Phishing (tấn công giả mạo) là một hình thức tấn công mạng, trong đó kẻ xấu (phisher) cố gắng lấy cắp thông tin nhạy cảm của người dùng như tên đăng nhập, mật khẩu, thông tin thẻ tín dụng, số tài khoản ngân hàng và các dữ liệu cá nhân khác bằng cách giả mạo thành một tổ chức hoặc cá nhân đáng tin cậy. Mục tiêu của Phishing là lừa đảo người dùng tiết lộ thông tin cá nhân của họ, từ đó kẻ tấn công có thể sử dụng thông tin này cho các mục đích xấu như đánh cắp tiền, xâm phạm tài khoản hoặc thực hiện các hành vi phạm pháp khác.

Lịch sử của Phishing

Mặc dù trở nên phổ biến trong thời đại internet, các hình thức sơ khai của Phishing đã xuất hiện từ những năm 1990. Các cuộc tấn công Phishing đầu tiên được ghi nhận nhắm vào người dùng America Online (AOL). Kẻ tấn công sẽ gửi tin nhắn giả mạo cho người dùng AOL, yêu cầu họ xác nhận thông tin tài khoản hoặc đối mặt với việc bị khóa tài khoản.

Đầu những năm 2000, sự phát triển của email và thương mại điện tử đã tạo điều kiện cho Phishing lan rộng. Các cuộc tấn công trở nên tinh vi hơn, với việc sử dụng email giả mạo giống hệt email của các ngân hàng hoặc tổ chức tài chính.

Ngày nay, Phishing tiếp tục phát triển với nhiều hình thức đa dạng, từ email, tin nhắn SMS, mạng xã hội đến các cuộc tấn công nhắm mục tiêu (spear phishing) vào các cá nhân hoặc tổ chức cụ thể.

Các hình thức tấn công Phishing phổ biến

Phishing không chỉ giới hạn ở email. Kẻ tấn công sử dụng nhiều phương thức khác nhau để tiếp cận nạn nhân:

• Email Phishing: Đây là hình thức phổ biến nhất. Kẻ tấn công gửi email giả mạo, thường mang logo và giao diện của các tổ chức uy tín như ngân hàng, công ty chuyển phát nhanh, hoặc mạng xã hội. Email thường chứa các liên kết dẫn đến các trang web giả mạo, nơi người dùng bị yêu cầu nhập thông tin cá nhân.
• Spear Phishing: Đây là hình thức tấn công nhắm mục tiêu vào một cá nhân hoặc tổ chức cụ thể. Kẻ tấn công thu thập thông tin về nạn nhân từ các nguồn công khai như mạng xã hội hoặc trang web của công ty để tạo ra các email hoặc tin nhắn cá nhân hóa, khiến nạn nhân dễ tin tưởng hơn.
• Whaling: Một biến thể đặc biệt nguy hiểm của spear phishing, nhắm mục tiêu vào các giám đốc điều hành cấp cao (C-level executives), các cá nhân giàu có hoặc các mục tiêu có giá trị cao khác, được gọi là tấn công lừa đảo cá voi (whaling attack).
• Smishing (SMS Phishing): Sử dụng tin nhắn SMS để lừa đảo. Kẻ tấn công gửi tin nhắn giả mạo, thường thông báo về việc trúng thưởng, nhận bưu kiện, hoặc yêu cầu xác nhận thông tin tài khoản.
• Vishing (Voice Phishing): Sử dụng cuộc gọi thoại để lừa đảo. Kẻ tấn công giả danh nhân viên ngân hàng, công ty tài chính, hoặc cơ quan chính phủ để yêu cầu người dùng cung cấp thông tin cá nhân qua điện thoại.
• Pharming: Kẻ tấn công xâm nhập vào hệ thống DNS (Domain Name System) để chuyển hướng người dùng đến các trang web giả mạo, ngay cả khi họ nhập đúng địa chỉ trang web.
• Angler Phishing: Lợi dụng mạng xã hội để lừa đảo. Kẻ tấn công tạo các tài khoản giả mạo trên mạng xã hội và tương tác với người dùng, sau đó gửi các liên kết độc hại hoặc yêu cầu thông tin cá nhân.

Cách nhận biết một cuộc tấn công Phishing

Cách nhận biết một cuộc tấn công Phishing đơn giản và phổ biến nhất hiện nay chính là Spear phishing, một hình thức tấn công lừa đảo tinh vi, được thiết kế riêng để nhắm mục tiêu vào một cá nhân cụ thể, thay vì một nhóm người rộng lớn như trong các cuộc tấn công phishing thông thường. Mục tiêu của spear phishing thường là những người có quyền truy cập đặc quyền vào dữ liệu nhạy cảm của doanh nghiệp, thông tin tài chính quan trọng hoặc những người nắm giữ thẩm quyền đặc biệt mà kẻ tấn công có thể lợi dụng để đạt được mục đích bất chính..

Để thực hiện một cuộc tấn công spear phishing thành công, kẻ tấn công thường là những tội phạm mạng có tổ chức hoặc các nhóm hacker chuyên nghiệp, sẽ tiến hành một quá trình nghiên cứu kỹ lưỡng về mục tiêu của chúng. Quá trình này bao gồm việc thu thập thông tin cá nhân và nghề nghiệp của mục tiêu từ nhiều nguồn khác nhau, nhằm mục đích tạo ra một kịch bản giả mạo thuyết phục. Mục tiêu là để kẻ tấn công có thể đóng giả thành một người mà mục tiêu tin tưởng như bạn bè thân thiết, cấp trên trực tiếp, đồng nghiệp trong công ty, nhà cung cấp dịch vụ, đối tác kinh doanh hay thậm chí là các ngân hàng, công ty tài chính mà mục tiêu đang giao dịch.

Ngày nay mạng xã hội và các nền tảng mạng trực tuyến như LinkedIn, Facebook, Twitter và các diễn đàn trực tuyến đã trở thành những mỏ vàng thông tin cho những kẻ lừa đảo spear phishing. Mọi người thường công khai chia sẻ thông tin cá nhân, cập nhật hoạt động nghề nghiệp, chúc mừng đồng nghiệp, xác nhận mối quan hệ với nhà cung cấp và đôi khi vô tình tiết lộ quá nhiều thông tin chi tiết về cuộc sống cá nhân và công việc. Những thông tin này, khi được kẻ tấn công thu thập và phân tích, sẽ được sử dụng để xây dựng các tin nhắn lừa đảo được cá nhân hóa cao độ, khiến chúng trở nên vô cùng đáng tin cậy đối với mục tiêu.

Kẻ tấn công sẽ tận dụng thông tin đã thu thập được để tạo ra các tin nhắn lừa đảo (thường là email, tin nhắn SMS, hoặc tin nhắn trên mạng xã hội) chứa đựng những chi tiết cá nhân cụ thể của mục tiêu như tên, chức danh, nơi làm việc, sở thích, mối quan hệ hoặc thậm chí là lịch trình cá nhân tạo ra một cảm giác tin cậy giả tạo, khiến mục tiêu dễ dàng rơi vào bẫy. Sự cấp bách và thông tin cá nhân được đề cập trong email sẽ khiến mục tiêu khó nghi ngờ và dễ dàng thực hiện theo yêu cầu, mà không hề nhận ra mình đang bị lừa.

Cách phòng tránh Phishing

Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Dưới đây là một số biện pháp phòng tránh Phishing hiệu quả:

• Cẩn trọng với email và tin nhắn: Luôn kiểm tra kỹ địa chỉ người gửi, nội dung, và liên kết trước khi nhấp vào.
• Không bao giờ cung cấp thông tin cá nhân qua email hoặc tin nhắn: Các công ty, doanh nghiệp uy tín không bao giờ yêu cầu thông tin cá nhân qua email hoặc tin nhắn.
• Truy cập trực tiếp vào trang web: Thay vì nhấp vào liên kết trong email, hãy gõ trực tiếp địa chỉ trang web vào trình duyệt.
• Sử dụng mật khẩu mạnh và duy nhất cho mỗi tài khoản: Sử dụng mật khẩu phức tạp, bao gồm chữ hoa, chữ thường, số, và ký tự đặc biệt.
• Bật xác thực hai yếu tố (2FA): 2FA cung cấp thêm một lớp bảo mật, yêu cầu người dùng xác nhận đăng nhập bằng một mã được gửi đến điện thoại hoặc email.
• Cập nhật phần mềm bảo mật: Cài đặt và cập nhật thường xuyên phần mềm diệt virus, tường lửa, và phần mềm chống phần mềm độc hại.
• Nâng cao nhận thức về Phishing: Tìm hiểu về các hình thức tấn công Phishing và chia sẻ thông tin với người thân và bạn bè.
• Kiểm tra tính bảo mật của trang web: Trước khi nhập thông tin cá nhân vào một trang web, hãy kiểm tra xem trang web có sử dụng giao thức HTTPS (biểu tượng ổ khóa trên thanh địa chỉ) hay không.
• Cẩn trọng với các ưu đãi quá hấp dẫn: Nếu một ưu đãi nghe có vẻ quá tốt để là sự thật, rất có thể đó là một trò lừa đảo.

Xử lý khi bị tấn công Phishing

• Liên hệ với tổ chức bị mạo danh: Nếu bạn đã cung cấp thông tin cho một trang web hoặc email giả mạo, hãy liên hệ ngay với tổ chức bị mạo danh (ví dụ: ngân hàng, công ty thẻ tín dụng) để thông báo về sự việc. Họ có thể giúp bạn khóa tài khoản, ngăn chặn các giao dịch trái phép, và cung cấp các biện pháp bảo vệ khác.
• Báo cáo cho cơ quan chức năng: Nếu bạn bị thiệt hại về tài chính hoặc thông tin cá nhân bị sử dụng cho mục đích xấu, hãy báo cáo sự việc cho cơ quan công an hoặc các cơ quan chức năng có liên quan.
• Theo dõi tài khoản: Theo dõi chặt chẽ các hoạt động trên tài khoản ngân hàng, thẻ tín dụng, và các tài khoản trực tuyến khác để phát hiện sớm các giao dịch bất thường.
• Cảnh báo cho người khác: Chia sẻ kinh nghiệm của bạn với người thân, bạn bè, và đồng nghiệp để họ cảnh giác và tránh bị lừa đảo tương tự.
• Không nhấp vào bất kỳ liên kết nào khác từ email hoặc tin nhắn đó: Sau khi phát hiện ra mình bị tấn công Phishing, tuyệt đối không nhấp vào bất kỳ liên kết nào khác từ email hoặc tin nhắn đó, vì chúng có thể chứa mã độc hoặc dẫn đến các trang web lừa đảo khác.
• Xóa email hoặc tin nhắn Phishing: Sau khi đã thực hiện các biện pháp cần thiết, hãy xóa email hoặc tin nhắn Phishing để tránh bị nhầm lẫn hoặc vô tình nhấp vào liên kết trong tương lai.

Các biện pháp kỹ thuật chống Phishing

Để đối phó hiệu quả với hiểm họa tấn công Phishing ngày càng tinh vi, bên cạnh việc nâng cao nhận thức và ý thức cảnh giác cho người dùng, việc triển khai đồng bộ và hiệu quả các biện pháp kỹ thuật trong việc phòng ngừa, phát hiện và ngăn chặn các cuộc tấn công là rất cần thiết. Cụ thể, các biện pháp kỹ thuật cần được chú trọng bao gồm:

Công cụ lọc Phishing tiên tiến

Các trình duyệt web hiện đại và phần mềm quản lý email ngày nay thường tích hợp các bộ lọc Phishing được thiết kế để phân tích và đánh giá nội dung của trang web và email. Các bộ lọc này sử dụng nhiều kỹ thuật, bao gồm phân tích heuristic (dựa trên kinh nghiệm và các mẫu đã biết), blacklisting (danh sách đen các trang web và địa chỉ email đã được xác định là Phishing) và phân tích nội dung (kiểm tra các yếu tố đáng ngờ trong văn bản và mã nguồn) để phát hiện và chặn các trang web và email có dấu hiệu Phishing.

Xác thực email mạnh mẽ (SPF, DKIM, DMARC)

Để ngăn chặn việc giả mạo địa chỉ email người gửi - một kỹ thuật phổ biến trong các cuộc tấn công Phishing, việc triển khai các giao thức xác thực email là vô cùng cần thiết.

• SPF (Sender Policy Framework): Cho phép máy chủ nhận email kiểm tra xem email có được gửi từ máy chủ được ủy quyền bởi tên miền của người gửi hay không.
• DKIM (DomainKeys Identified Mail): Sử dụng chữ ký số để xác minh email và đảm bảo nội dung email không bị thay đổi trong quá trình gửi.
• DMARC (Domain-based Message Authentication, Reporting & Conformance): Xây dựng dựa trên SPF và DKIM, cho phép chủ sở hữu tên miền thiết lập chính sách xử lý email không đạt xác thực (cách ly hoặc từ chối) và nhận báo cáo về hoạt động xác thực email.

Bảo mật hệ thống DNS (DNSSEC)

Hệ thống DNS (Domain Name System) đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi tên miền thành địa chỉ IP (ví dụ: 172.217.160.142). Tấn công Pharming lợi dụng lỗ hổng trong DNS để chuyển hướng người dùng đến các trang web giả mạo. DNSSEC (DNS Security Extensions) bổ sung chữ ký số vào các bản ghi DNS giúp xác minh tính xác thực của thông tin DNS và ngăn chặn các cuộc tấn công theo hình thức Pharming, đảm bảo người dùng được chuyển hướng đến đúng trang web mong muốn.

Kiểm tra an ninh định kỳ và liên tục

Các tổ chức, doanh nghiệp cần thực hiện các cuộc kiểm tra an ninh thường xuyên và liên tục, bao gồm kiểm tra xâm nhập (penetration testing) và quét lỗ hổng (vulnerability scanning) để chủ động phát hiện và khắc phục các lỗ hổng bảo mật tiềm ẩn có thể bị lợi dụng cho các cuộc tấn công Phishing bao gồm cả việc kiểm tra hệ thống, ứng dụng web, mail server và các thiết bị mạng.

>>> Tham khảo thêm các thiết bị tường lửa firewall để nâng cao thêm tính bảo mật

Tổng kết

Phishing là một mối đe dọa ngày càng gia tăng trong thế giới số. Hãy luôn cảnh giác, cẩn trọng với các email, tin nhắn và trang web lạ, không bao giờ cung cấp thông tin cá nhân cho bất kỳ ai mà bạn không hoàn toàn tin tưởng. Việc kết hợp giữa nâng cao nhận thức người dùng và áp dụng các biện pháp kỹ thuật sẽ tạo nên một hệ thống phòng thủ vững chắc chống lại Phishing, góp phần xây dựng một môi trường internet an toàn hơn. Việt Tuấn hi vọng bài viết đã cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện hơn về Phishing.